Şehir ışıklarının olmadığı antik çağlarda gökyüzü yıldızların, gezegenlerin, kuyruklu yıldızların ve çeşitli gök cisimlerinin ışıklarıyla bezeliydi. Öyle ki insanlar gökyüzündeki şekillerle dinsel inançlarını bütünleştirmişti. Günümüzde ise gökyüzü şehir ışıklarının kirliliğinden boş bir karanlık olarak görünmekte. Yine de şehirden ve şehir ışıklarından uzaklaştığımızda gökyüzünün muhteşem görüntüsüne şahit olma imkanımız hala bulunuyor, göğe bakalım!
Her yıl Ağustos’un 12-13 civarı en yoğun noktasına ulaşan Perseid Göktaşı Yağmuru bu yıl da aynı tarihlerde en yoğun noktasına ulaşacak ve çıplak gözle görülebilecek. Yıl içinde başka göktaşı yağmurları da olmasına rağmen Perseid Göktaşı Yağmuru’nun en çok beklenen yağmur olmasının önemli bir nedeni de en yoğun noktasına ulaştığı 12-13 Ağustos’ta saatte 60-100 tane gözleme imkanı olması. Perseid Göktaşı Yağmuru nedir, neden ve nasıl olur, en verimli hangi tarihlerde/saatlerde izlenir, gözlem koşullarımız ne olmalıdır diye bir yazalım dedik.
Perseid Göktaşı Yağmuru Nedir?
Halk dilinde “yıldız kayması” olarak da adlandırılan göktaşı yağmurunda gördüğümüz “yanarak/parlayarak buharlaşan göktaşları”, Swift-Tuttle adlı kuyruklu yıldızın kalıntılarıdır. Swift-Tuttle kuyruklu yıldızı iç güneş sisteminden(yani Güneş Sisteminin iç gezegenleri olan Merkür-Venüs-Dünya, Mars’ın olduğu bölgeden) en son 1992 yılında geçmişti, bir dahaki geçişinin ise 2126 yılında olması öngörülüyor.
Kuyrukluyıldız, iç güneş sisteminden geçerken arkasından, yörüngesi üzerinde artıklar bırakır. Dünya bu artıkların içinden her yıl 17 Temmuz-24 Ağustos tarihleri arasında geçer. Bu kuyruklu yıldız artıkları dünya atmosferine hızla girer ve büyük kısmı yere düşemeden atmosferde yanarak buharlaşır. Biz de bu kuyrukluyıldız artıklarını atmosfere hızla girip yanışları sırasında görürüz. Bu olaya göktaşı yağmuru deriz.
Bu kuyruklu yıldız artıklarının çoğu ancak bir kum tanesi boyutundadır. Onlara atmosfere girmemişken ve uzayda başıboş sürüklenirken “meteoroid” deriz, atmosfere girdiğinde “meteor” deriz. Çoğu meteor yere ulaşamadan yok olur ancak eğer yeryüzüne düşerse ona artık “meteorit” deriz.
Perseid Göktaşı Yağmuru’nun göktaşları Swift-Tuttle kuyruklu yıldızından gelse de adını Perseus takımyıldızından alır. Bunun nedeni, gökyüzüne baktığımız zaman göktaşı yağmurunun Perseus Takımyıldızı yönünden gökyüzüne doğru yayılıyor görünmesidir.
Perseid Göktaşı Yağmuru, Perseus Takımyıldızı merkezli olarak gökyüzüne yayılır.
Ne Zaman İzlenir?
17 Temmuz-24 Ağustos tarihleri boyunca izleme imkanı olsa da 5 Ağustos-18 Ağustos arasında yoğunlaşır ve en yoğun olarak 12-13 Ağustos’ta gözlenir. 12-13 Ağustos tarihlerinde gözlem koşullarının mükemmel olduğu durumda ortalama olarak saatte 80 tanesi görülür olmakla birlikte kimi saatlerde saatte 150-200 tanesi de görülebilmekte.
Gözlemimimizi yaparken dikkat etmemiz gereken unsurlardan birisi gökyüzünde Ay’ın olup olmaması. Gökyüzünde Ay’ın varlığı gözlemimizi ciddi oranda etkiler, dolayısıyla Ay olmadığı vakitler gözlem yapmayı öncelikli olarak belirlemeliyiz. Bu yıl 12 Ağustos için Ay 22.50’de doğup sabaha kadar gökyüzünde dolaşıyor, yani 12 Ağustos için en iyi gözlem şansını gün batımından 22.50’ye kadar olan süre içerisinde bulabileceğiz. 13 Ağustos için ise Ay 23.24’te doğup sabaha kadar gökyüzünde kalıyor, 13 Ağustos için en iyi gözlem saatleri ise gün batımından 23.24’e kadar olan süre içerisinde oluyor. Ay’ın gökyüzünde dolaştığı saatlerde de gözlem yapabiliriz ancak perseidleri görme oranımızın epey düşeceğini hesaba katalım. Diğer günler Ay’ın doğuş batış saatlerine şuradan bakabilirsiniz: Moonrise, Moonset, and Phase Calendar for Istanbul
Tavsiyemiz 12 Ağustos gecesi izleminizdir, 12 Ağustos tarihinden geriye veya ileriye uzaklaştıkça göktaşlarını izleme şansı hızla azalacaktır. Ancak görülme oranı düşse de 5 Ağustos-11 Ağustos arası tarihlerde de gece Ay’ın olmadığı vakitlerde göktaşı yağmurunu takip etme imkanı bulunuyor.
Nereden İzlenir?
Bu göktaşı yağmurunu izleyebilmek için Kuzey Yarım Küre’de olmak gerekiyor, ki muhtemelen bu yazıyı okuyanlar hepimiz Kuzey Yarım Küre’deyizdir. Şehir içinden göktaşı yağmurunu izleme imkanı pek bulunmuyor çünkü şehir ışıkları engelliyor. Bu nedenle olabildiğince şehirden ve şehir ışıklarından uzak diyarlara gitmek gerekiyor.
Şehir ışıklarından uzaklaştığımız yerde yanımızda yanan aydınlatma unsurları (fener, çeşitli aydınlatma cihazları…) olmamasına dikkat etmemiz gerekiyor, sokak lambası ev ışığı varsa onlardan da mümkün olduğunca uzaklaşıyoruz. Fener kullanmamız gerekiyorsa ışığın önüne kırmızı filtre takmak faydalı olacaktır.
Göktaşı yağmurunu yere uzanıp gözlerimizi gökyüzüne dikerek de izleyebiliriz. Yağmurun merkezi Perseus Takımyıldızı yönü olduğu için eğer o yöne doğru bakarak izlersek daha fazla görme göktaşı görme şansımız artacaktır. Perseus Takımyıldızı’nı gökyüzünde bulmak kolay sayılır. Şöyle tarif edebiliriz: Gökyüzünde Büyük Ayı takımyıldızını buluyoruz, büyük tavaya benzeyen takımyıldızının adı aslında Büyük Ayı ancakbiz büyük tavaya benzeyen şey olarak bulalım, sonra o tavanın üst ucundan ilerleyip “W” şeklindeki takımyıldızını (Cassiopeia veya Kraliçe takımyıldızı) bulun, onun hemen yan tarafı Perseus takımyıldızı.
Diğer bir yöntem olarak, Tavla zarındaki 5’te bulunan 5 noktanın kenardaki bir noktasını az uzağa doğru çekince oluşan şekle benzeyen yıldız dizilimi var gökyüzünde, “t”ye de benzetebiliriz, Kuğu takımyıldızını oluşturuyor bu yıldızlar, “t”nin kısa ucundan ilerleyince yine “W” şeklindeki takımyıldızına ulaşıyoruz. Onun da aynı yönden hemen ilerisi göktaşı yağmurunun merkezi…
Daha kolay yoldan ücretsiz akıllı telefon uygulaması olan Google Sky Map’i indirebilir ve “konum” özelliğini de açarak direkt göktaşı yağmuru yönünü ancak SkyMap programlarını kullanmak yerine gökyüzüne bakarak ve takımyıldızlarını tanımaya başlayarak çabalamızla bulma yolunu seçmeyi öneririz, gökyüzünü tanıma aşamaları da başlı başına güzel bir aşama ve kendimiz takımyıldızlarını bulup öğrendiğimizde kolay kolay unutmuyoruz ve aklımızda kalıyor.
Gözlem Koşulları Nasıl Olmalı?
Bu kadar ışık kirliliğinin olmadığı bir çağda yaşıyor olsaydık yalnız Ay’ın olmadığı saatlerde kafamızı kaldırıp bakmamız yeterli olacaktı. Ancak ışık kirlililiğinin olduğu şehirlerde göktaşı yağmurunu “5 dakika çıkıp bakarak” göremiyoruz. Öncelikle yukarıda bahsedilen koşulları asgari miktarda sağlamaya çalışmamız gerekiyor. Doğru tarihleri ve Ay’ın gökyüzünde olmadığı saatleri seçmeli, şehir ışıklarından uzaklaşmalı ve birkaç saat izlemeye koyulmalıyız. Tabi diğer koşullar yeterince iyiyse 5 dakika izlemeyle de bir şeyler görmeye başlayabiliriz ancak daha güzel bir gözlem istiyorsak ve gözlerimizin de karanlığa alışması açısından en azından birkaç saat oturup/uzanıp izlememiz faydalı olacaktır, en az birkaç saatlik seyir keyfine de fazlasıyla değecektir.
2016 yılında tarihlere göre Perseid’lerin saatte görülme sıklığı